HET EERSTE

De eerste wedstrijd van dit seizoen maakte duidelijk waar het om gaat: Memo zal dit jaar een nog hardere strijd dan verleden jaar moeten leveren om uit de degradatiezone te blijven. Wonnen we verleden jaar nog met 6-4 van Het Witte Paard, ditmaal verloren we met dezelfde cijfers. Dat zal tegen het eind wel weer enig gebalanceer op de rand van de afgrond te zien geven. Wat verleden jaar kon, moet nu ook lukken. Onze spelers moeten zich nog een beetje warm draaien.
Verdwenen uit het eerste zijn Juan de Roda, die nu bij Desisco speelt, Erik Dekker, die in een lager tiental uitkomt, en Wim van Tuyl die dit jaar geen externe competitie speelt. Nieuw zijn Frans Hoepermans, Hans Willem Capel en Ad de Feijter, die vanaf de tweede wedstrijd meespeelt. Welkom!, en dat het ondanks de slechte start een goed seizoen moge worden.
Wie zich niet hoefde warm te draaien was Jan Roele. Daar heeft hij ook de tijd niet voor, want in februari vertrekt hij naar Zuid-Amerika om daar stuifmeelonderzoek te doen. Hij won in gave technische stijl van Kees Dekker.

Inmiddels was ergens onderin het gebouw een orkestje en buiten op straat een draaiorgel gaan spelen.
Pieter Melford deed daar niet aan mee, hij speelde geruisloos remise.
Hajo Jolles bracht in het Engels een interessant positioneel pionoffer waarmee hij zijn tegenstander een geďsoleerde tripelpion bezorgde plus een slechte loper. Vervolgens maakte hij zich methodisch gereed om die tripelpion te veroveren. Daarbij lette hij te weinig op de tegenkansen van zijn tegenstander. Die nam de d-lijn in beslag en er verscheen een steigerend paard op d3. Toen ook de slechte loper vanachter zijn tripelpion opdook, was het gebeurd.
Frans Hoepermans keek na 11 zetten tegen de DIAGRAMstelling aan in de partij De Saegher-Hoepermans. "Vandaag laat ik de pionnen het werk doen", sprak hij zelfverzekerd. Bij het Hollands hoort nu eenmaal een soms wat onorthodox aandoende opstelling. Op de 17e zet kon hij remise maken, maar in de partij kon De Saegher snel een beslissende aanval opbouwen met c3, Dc2 en h4-h5. Dat er bij Hoep iets goed mis ging blijkt uit het feit dat deze practicus bij uitstek door zijn vlag ging. Het volgende DIAGRAM is uit de partij P.Kroon-N.Hauwert.

MEMO I    -  Het Witte Paard (Zaandam)   4-6   22-9-1984

G.J.Ballon	-	C.v.Dongen	˝-˝
A.Roemersma	-	M.Landtman	1-0
J.Roele	-	K.Dekker	1-0
P.Kroon	-	N.Hauwert	0-1
R.Boedicker	-	J.Roebers	˝-˝
H.Jolles	-	D.J.Brink	0-1
F.Hoepermans	-	C.de Saegher	0-1
P.Melford	-	C.Janssen	˝-˝
D.Smorenberg	-	A.Toby	˝-˝
H.W.Capel	-	S.Roebers	0-1

HET EERSTE

As. Smeulende sintels. Een laatste sliertje rook.
Verkoolde balken. Een verwoest landschap.
Ik zit hier om half zeven in de provinciale bibliotheek in Groningen.
Het team is uiteengeslagen. De helft is in vliegende haast teruggevlucht naar Amsterdam.
De rest bedrinkt zich.
Alleen Hans Willem Capel strijdt nu al een uur een hopeloze strijd.
Hij wil maar niet sterven. Wij houden een wake.
Kroon en Bödicker doden de tijd met vluggeren.
Maar straks gaan wij lekker eten! Om zo de rampen van deze dag enigszins van ons af te zetten.
Eventjes is er hoop dat Capel nog remise zal maken. Het zou een kleine wraakneming zijn voor het feit dat hij, toen de partij nog maar net begonnen was door een woedende kantinebeheerder werd aangeblaft vanwege de hond die hij wederrechtelijk bij zich zou hebben, en dat hij maar niet moest proberen de zaak te belazeren, want dan zou hij er zó uitgegooid worden. Het kostte mij al mijn overredingskracht om de man ervan te overtuigen dat Capel werkelijk geen hond bij zich had., Ik heb trouwens helemaal geen hond gezien.
Eindelijk moet ook hij buigen.
Even voor vier uur kwam de teamleider van Groningen naar mij toe en vertelde me dat op dat moment de uitslag op 6-4 voor ons geschat werd. Inderdaad zag alles er toen redelijk uit, alleen Roemersma stond slecht, De Feijter daarentegen gewonnen. Maar om vier uur is het tij gekeerd. Bödicker heeft een kwaliteit verblunderd, De Feijter is teruggeworpen, Roemersma verloren, Melford moeilijk. Om 16.10 geven Rob en Aad tegelijkertijd op. 16.25 Hajo dacht een matcombinatie op het bord te brengen, er zat een lek in, nu staat hij een stuk achter. Als rijpe appelen vallen de nullen.
Jan Roele staat een pion vóór. Hij lijkt lange tijd ons enige winstpunt te gaan leveren, maar dan smakt hij met zijn hoofd in de scherp uitstekende ijzeren punt van één van de lampen. Een protest bewerkstelligt slechts dat er plastic beschermkappen op de lampen komen, maar kan niet voorkomen dat Jan in tijdnood van de tegenstander de zaak wil forceren middels een kwaliteitsoffer. Hij komt er niet door en moet even later in remise berusten.
Hoepermans heeft een toren en drie pionnen tegen twee lichte stukken, zonder verliesgevaar. Hij wil graag remise aanbieden, maar speelt op lichte aandrang van de teamleider nog even door. Later komt hij in tijdnood en loopt ook dit avontuur verkeerd af. Ook Kroon had lange tijd een pion meer, maar ook hier kon deze de winst niet brengen.
Het enige lichtpunt in deze lange vermoeiende dag was de maaltijd die we met zijn zessen nuttigden alvorens de terugreis te ondernemen. (RB,PK,HWC,HJ,PM,WN)
Partijmateriaal heb ik niet. U zult genoegen moeten nemen met het menu: Uiensoep, entrecote met grillsaus, gebakken aardappeltjes, boontjes en salade, als dessert dame blanche en koffie met likeur toe.

Groningen I - MEMO I     7˝-2˝

J.B.Polee Jr	-	G.J.Ballon	˝-˝
B.Westra	-	A.Roemersma	1-0
H.T.G. In 't Veld	-	J.Roele	˝-˝
G.Prakken	-	P.Kroon	˝-˝
J.Houtman	-	R.Boedicker	1-0
D.A.Schweizer	-	H.Jolles	1-0
M.J.Riemens	-	P.Melford	˝-˝
H.Bruin	-	F.Hoepermans	1-0
B.Leyendekker	-	A.de Feijter	˝-˝
H.Alberts	-	H.W.Capel	1-0

Magdalen Mental Mercyseat

Na Mr.Endon's 43e zet staarde Murphy lange tijd naar het bord voor hij zijn koning op zijn zij legde, en nog eens lange tijd na deze daad van onderwerping. Maar langzamerhand werden zijn ogen bevangen door de prachtige zwaluwstaart die mr.Endon's armen en benen vormden, purper, scharlaken, zwart en geflonker, tot ze niets anders meer zagen, en dat weldra alleen nog als een lichtende vlek, Neary's geweldige uitbottende gonzende verwarring of achtergrond, gelukkig zonder enig beeld. Maar daar hij hiervan spoedig genoeg had, liet hij zijn hoofd op zijn armen midden tussen de schaakstukken vallen, die met een verschrikkelijk lawaai alle kanten uitvlogen. Mr. Endon's tooi bleef nog een tijdje voortduren als nabeeld, dat nauwelijks onderdeed voor het origineel. Toen vervaagde ook dit en Murphy begon niets te zien, die kleurloosheid welke men na de geboorte zo zelden geniet, daar ze de afwezigheid is (om een fijne onderscheiding te misbruiken) niet van percipere maar van percipi. Ook zijn andere zinnen waren in vrede, een onverwacht genoegen. Niet de starre vrede van hun eigen opschorting, maar de positieve vrede die komt wannneer de ietsen wijken voor, of misschien eenvoudig neerkomen op, het Niets, waarvan de grappenmaker van Abdera zei dat niets werkelijker is. De tijd stond niet stil, dat zou te veel zijn gevraagd, maar het wiel van ronden en pauzes wel, terwijl Murphy met het hoofd tussen de armeeen door alle poternen van zijn verschraalde ziel gretig het Al-ene opzoog, dat voor het gemak Niets wordt genoemd. Toen verdween ook dit, of misschien viel het eenvoudig uiteen in de vertrouwde maalstroom van stanken, ruwheden, cacofonieen en cacorama's, en Murphy zag dat Mr.Endon er niet meer was.

Prachtig proza! Al zal het menigeen een beetje zwaar op de maag liggen.
Inmiddels is de lay-out klaar en blijkt dat de rest van deze pagina wit blijft. Dan ga ik nog maar even door.

Mr.Endon had al een behoorlijke tijd in de gangen rondgelopen, draaide hier een lichtknop om en drukte daar op de knop van een verklikker, naar het scheen op goed geluk, maar in werkelijkheid volgens een amentaal systeem dat net zo nauwkeurig was als dat wat ten grondslag lag aan zijn schaakspel. Murphy vond hem in het zuidelijke dwarsschip, waar hij gracieus voor de gecapitonneerde cel van de hypomanische patient stond, bezig de verschillende manieren te combineren waarop de knop van de verklikker ingedrukt en het licht kon worden aan- en uitgedraaid. Beginnend met om te beginnen uitgedraaid licht had hij: licht aan, verklikkersknop in, licht uit; licht aan, licht uit, verklikkersknop in; verklikkersknop in, licht aan, licht uit. Vervolgend met om te beginnen aangedraaid licht had hij: licht uit, licht aan, verklikkersknop in; licht uit, verklikkersknop in, licht aan; verklikkersknop in, licht uit, licht aan; verklikkersknop in, licht uit en dacht er ernstig over het licht aan te draaien toen Murphy zijn hand tegenhield. De hypomanische patient stuitte van de muren terug als een bromvlieg in een stopfles. De volgende ochtend toonde Boms schakelbord hem dat de hypomanische patient met regelmatige tussenpozen van tien minuten was bezocht van 20 uur tot even na 4 uur, toen ongeveer een uur helemaal niet, toen zesmaal binnen een minuut, toen niet meer. Deze nog nooit eerder voorgekomen distributie van bezoeken had op Bom een blijvende uitwerking en verijdelde tot en met de dag van zijn dood al zijn pogingen er iets van te begrijpen. Hij kondigde aan dat Murphy gek was geworden en ging zelfs zover te zeggen dat dit hem niet verbaasde. Hierdoor werd wellicht enigszins de eer gered van zijn afdeling, maar hem zelf stelde het allerminst gerust. En de Magdalen Mental Mercyseat herinnert zich Murphy tot de dag van vandaag met medelijden, spot, minachting en een beetje angst als de ziekenverpleger die met vliegend vaandel gek is geworden. Dit is geen troost voor hem. Hij heeft er geen behoefte aan.
(Samuel Beckett: Murphy, eerste uitgave Routledge Londen 1938, ned vertaling: De Bezige Bij 1967)

HET EERSTE

"De Pool zit beneden", zo sprak Bouwmeester bij zijn entrée.
Inderdaad had Kuligowski zich om onduidelijke redenen onderaan de trap gevestigd en bleef daar ook zitten, terwijl de meeste van zijn teamgenoten al in de speelzaal waren. Een Pools gebruik? Of was het omdat hij doodmoe was en net uit het vliegtuig kwam?
Er hangt een sfeer van verre landen en lang vervlogen tijden om deze Koningsclub.
Een koning en feodale dienstbaarheid. Anderszijds suggereert de wijze waarop de spelers van de Koningsclub na verrichte dienst ter plekke en in het openbaar worden uitbetaald aan mij iets van een 19e-eeuwse entrepreneur met zijn arbeiders.
Ik kreeg de indruk dat ook de spelers van de Koningsclub zelf niet voortdurend de juiste toon weten te vinden.
Na de partij tegen Ballon gewonnen te hebben kreeg Ree zijn cheque in de hand gestopt. Ik vind het pijnlijk dat dat moet gebeuren waar iedereen bij staat. Temeer omdat dat naar mijn gevoel dient om iemand op zijn plaats te zetten. Nadat Ree zich had neergezet voor een na-analyse met Ballon schalde tot tweemaal toe een "Zeg Ree" door de zaal, wat vraagt om een "Wat is er van uw gading, meneer Pagel?" Ree was dan ook de enige die deze uitroepen niet leek te horen.

G.J.Ballon	2222	-	H.Ree	2477	0-1
A.Roemersma	2154	-	J.v.Baarle	2297	˝-˝
J.Roele	2072	-	S.Kudrin	2485	0-1
P.Kroon	2138	-	A.Kuligowski	2407	1-0
R.Boedicker	2069	-	H.Bouwmeester	2431	0-1
H.Jolles	1995	-	J.de Lange	2345	˝-˝
P.Melford	1941	-	R.Hartoch	2364	˝-˝
F.Hoepermans	1971	-	P.v.d.Sterren	2457	˝-˝
A.de Feijter	1954	-	P.v.d.Weide	2232	0-1
H.W.Capel	1918	-	J.Marcus	2241	0-1

GEKAAKT

De redactie is zeer verheugd dat het clubblad tegenwoordig niet gelezen, maar bestudeerd wordt. Dientengevolge kunnen wij een aparte foutenrubriek openen. Allereerst twee 'kaakjes' van Michel Kahn.

DIAGRAM 1. Uit de partij Ten Have-Marioneaux. De redactie stelde hier voor 26.Lf2 te spelen met als mogelijk vervolg 26…Lb4 27.Pdb5 d4 28.Lxd4 Michel vraagt zich af wat wit na 26…Lb4 27.Pdb5 Dxf2 doet. Een pijnlijke vraag….

(Overigens ging de beloning toch al aan de keel van de redactie voorbij. Ten Have weigerde een beloning uit te keren. Zijn vrouw had de stelling verkeerd uitgetypt. De dame moet niet op d3, maar op e3 staan. Michel's reactie kwam te laat binnen om ten Have nog van de visafslag te redden.)

DIAGRAM 2 Uit de partij Van der Veer-Laarhoven. Rene verloor na.50 Ld1 Lf3+ 51.Kg1 Dxf3 52.Kxf1 Tb1 53.Dc2 Txd1 54.Dxd1 Lxd1 52.Kg2 Michel schrijft: "Rene speelt 53.Txc6+ en wint". Hierbij wordt hij echter op zijn beurt door de redactie 'gekaakt'. Na 53…Kxc6 54.Dc2+ Kd6 55.Dc5+ Ke6 ontsnapt de zwarte koning aan de schaakjes.

Tenslotte een kaakje van Paul Janse
DIAGRAM 3 Uit de partij Pam-Roemersma.
Aad geeft de variant:
47…Tg7 48.Txg7 Pxg7 49.d6? Pxf5, "en zwart wint".
Dat is inderdaad het geval na 50.Kxf5 f3 51.Kxf6
Paul wijst hier op 51.Kg6!! en remise!
Een hele mooie!

Column

Het is een wonderschone lentedag. Waarom tuur ik zo ingespannen over de weilanden? Om in een afgelegen hoekje de teamgenoten van MEMO I te kunnen ontwaren. Mijn hart is vervuld van trots: Deel te mogen uitmaken van deze glorieuze gladiatoren. Zie ze daar eens zitten in de grazige weide, vredig geschaard rondom enkele schaakborden met daarop zomaar een selectie van de stellingen die gedurende het alweer bijna ten einde zijnde seizoen aan de orde waren. Allemaal even interessant! Op weergaloze wijze past het beeld van deze ingetogen schakers bij het groene gras en het zwartwit van talrijke koeien, die zonder uitzondering in puike conditie verkeren. Heel vertederend is ook de aanblik van hun stadse fietsen, losjes tegen het hek gedrapeerd. Het is bijna paradijselijk daar en ik haast mij om in hun midden te mogen verkeren. Edoch het betrekt plotseling een beetje. Weliswaar een wolkje dat weinig meer is dan de vuist van een volwassen man, maar toch. Ik bedenk dat haastige spoed zelden goed is en pleeg een kort overleg. Is het allemaal wel zo vredig? Het lijkt van wel, Ballon staat nu eens niet hoofdschuddend te kijken naar het geknoei en gebroddel. Integendeel, hij lijkt voor iedereen een bemoedigend en opbeurend woord voorhanden te hebben. Aad Roemersma hoeft zich nu eens niet te verdedigen tegen de opvatting dat hij een zwakke variant heeft gespeeld, die --in weerwil van alle theoretische principes en dan nog geheel per ongeluk-- in een remisestand is verzand. Integendeel, er is veel lof voor zijn kordate aanpak en zijn leerzaam vertrouwen in eigen kunnen.
       Maar die koeien, dringen die niet hinderlijk op? Ze vormen een kringetje rondom de nu nog argeloze schakers. Koeien kunnen heel agressief zijn. Dat weten die stadsjongens natuurlijk niet. Ik ben nog iets te ver weg, maar misschien zijn het wel jonge stieren. Dat kun je zien aan de horens, die zijn iets groter dan normaal namelijk. Jawel hoor, ik weet het nu wel zeker: het zijn stieren. En ze verkeren duidelijk in een opgewonden toestand. Een jongen van het land, zoals ik, ziet dat al gauw, temeer daar ik ben opgegroeid in de nabijheid van een station voor kunstmatige inseminatie.
       Het is Boëdicker die het eerst onraad ruikt. Met bezwerende gebaren maant hij zijn makkers tot de vlucht, zelf kordaat het voortouw nemend. Hij wordt alras voorbijgesprint door Ad de Feijter, met wapperende kuif en twee schaakborden onder zijn oksels. Dat zal de materiaalcommissaris deugd doen. Frans Hoepermans is blijven zitten om nog gauw een zetje te doen. Dit leidt de aandacht van de jonge stieren duchtig af. Even staan ze in dubio welke schaker pittig op de horens te nemen, dan spoeden zij zich toch weer in de richting van de vluchtende massa. Die is inmiddels door het hek geglipt. Een enkele achterblijver redt zich door pardoes in de sloot te springen. Het doet me allemachtig veel genoegen om te zien hoe deze knapen zich uit een ogenschijnlijk hopeloze positie weten te redden. Waarachtig, beste lezers, een kostelijk tafereel. En dan te bedenken, dat u eigenlijk --iedere keer als het eerste speelt-- in grote lijnen hetzelfde kunt aanschouwen.

(Uit "MEMO", seizoen '84/'85 aflevering IV, April 1985)

MOORD!!

Allereerst w.b. het wetenschappelijk betoog. De hoofdpersoon van het verhaal schrijft:

"Schaken bevat nog andere aspecten van belang. Onder de praktizerende topspelers is er een aantal dat perioden van geestesziekte, neurotische moeilijkheden, inzinkingen en dergelijke heeft ondervonden. Waarom heeft het schaakspel deze gevolgen gehad? Of, om de zaak om te draaien, waarom wenden mensen met een dergelijke aanleg zich tot het schaakspel?" (*1)

Vooral die laatste omdraaiing is erg mooi, dat suggereert namelijk dat hier iets van alle kanten belicht wordt. Toch moet ik erop wijzen dat deze passage meer verduistert dan verklaart. Het is een parodie van de verantwoording die een onderzoeker aflegt waarom hij zijn onderzoek doet. De passage is in hoge mate tautologisch. Immers: voor het woord 'schaken' kan hier vrijwel elke andere bezigheid of beroepsgroep worden ingevuld. Ook onder schrijvers, schilders, wetenschappers, managers en postbodes zijn er neurotici. De psycholoog Barendregt ontkent het bestaan van een verband tussen schaken en gekte. (*2) Denkt u nog maar eens goed na over de vragen die hier gesteld worden. Het zijn hele rare vragen, het zijn antwoorden. Er wordt een verband als vaststaand aangenomen, terwijl dat verband nu eigenlijk aangetoond zou moeten worden.
Hiermee is een euvel aangeduid waarmee dit boek in sterke mate behept is. Voorzover er zinnige dingen gezegd worden gaan deze over gekte en dwangmatigheid in het algemeen, en niet specifiek over schaken. Het merkwaardige is dat de hoofdpersoon in het verhaal zich dit in het geheel niet bewust lijkt. Over schaken wordt gesproken in termen van Freudiaanse theorieën. Oedipus-complex, vadermoord, castratieangst, dat zijn een paar van de meest gebruikte begrippen. Cockburn laat zich zo meeslepen door zijn verhaal dat hij de indruk wekt te denken dat Freud bij het opstellen van zijn theorieën enkel schakers in gedachten had. Zo schrijft hij:

"Aangezien ik minder liefde voor dit spel heb dan de meeste commentatoren, kan ik wagen te antwoorden dat het juist een groot voordeel is niet zo betrokken te zijn in het schaakspel, omdat dat betekent dat je gelukkig niet behept bent met al die psychologische structuren en drijfveren die juist in de eerste plaats de aanleiding vormen om je diepgaand met het spel bezig te houden."(*3)

Dit is een ronduit verbijsterende gedachtesprong. Let wel: omdát hij niet schaakt, is bij hem gelukkig geen sprake van onverwerkte conflicten rondom de vaderfiguur. Dat klinkt al heel wat minder wetenschappelijk. Misschien ga ik te snel als ik stel dat hieruit spreekt dat de hoofdpersoon de zaken wat door elkaar haalt en dat wat bij hem ontbreekt niet zozeer het schaken is, als wel de vaderfiguur. De schrijver vertelt dat hij met zijn verklaringen op enige vijandigheid is gestuit bij beledigde schakers die gepikeerd waren over beschuldigingen van vermeende homoseksualiteit en masturbatiefantasieën. Die kritiek hoeft hij naar eigen zeggen niet serieus te nemen, want deze is slechts 'uiting van het fundamentele ongenoegen dat karakteristiek is voor alle spelers'. Ook dat is heel mooi. Een psycholoog zou dat een klassiek voorbeeld van afweer kunnen noemen. Af en toe lijkt hij elk gevoel voor de realiteit te verliezen en wordt zijn toon ronduit hysterisch, zoals wanneer hij een opmerking van Spasski n.a.v. de chicanes van Fischer in 1972, nl. de volstrekt natuurlijke reactie dat hij hem 'graag een schop onder zijn kont zou hebben gegeven', wil interpreteren in termen van 'diep verdrongen sadistische neigingen' (*4)

Wat is nu precies de aard van de binding van de verteller met zijn onderwerp, het schaken? De wetenschappelijke belangstelling is te ongeloofwaardig, te amateuristisch. Van eigen onderzoek is trouwens geen sprake, de auteur beperkt zich wat dit betreft tot het overschrijven van werk van anderen. Deze binding kan dan enkel van persoonlijker aard zijn, verweven met de thematiek die Cockburn nu juist op de schakers projecteert op een dwangmatige manier, nl. die van vadermoord en castratieangst. Daarover roept hij op elke bladzijde. Er moet één of ander familiedrama zijn wat enerzijds met deze thematiek, anderszijds met schaken of schakers te maken heeft en dat deze specifieke belangstelling voor het schaken verklaart. Wij worden hieromtrent echter niets wijzer, het boek blijft -aan de oppervlakte- tot het eind wat het pretendeert te zijn: een verhandeling over schaken.

Zo, totnutoe hebt u mij gevolgd en instemmend geknikt. U bent nu echter in staat om zelf het antwoord te geven op de vraag waar wij de sleutel tot oplossing van ons raadsel kunnen vinden. U krijgt drie minuten…….

Hebt u het geraden? Ongetwijfeld gaat het om diep verdrongen traumatische gebeurtenissen, die in het officiële verhaal niet geuit konden worden. Wat is bij een schrijver het onderbewuste? Dat is het notenapparaat, achterin het boek! Daar kan van alles weggestopt worden. Daar kan de schrijver privé-opmerkingen maken die ontsnappen aan de wetenschappelijke contrôle van het officiële verhaal. Wat is daar te vinden?
Over familiedrama:

"In de ruimste betekenis van het woord verwijst 'Familiedrama' dikwijls naar onbewuste seksuele spanningen en naar conflicten die voortkomen uit het verlangen van de zoon/dochter naar de moeder/vader. In een enge betekenis is het een term voor de verschillende fantasieën waarmee het kind zijn eigen ouders afwijst. Het stelt zich voor dat het is voortgekomen uit andere ouders die verheven en nobel zijn". (*5)

Om het volgende voor de lezer te verduidelijken, in de tekst staat:

"Eén van de interessantste aspecten van Capablanca is dat hij, in tegenstelling tot bijna alle andere schaakmeesters, bijzonder happig was op vrouwen. Toen hij in 1914 van Tarrasch verloor, ging het gerucht dat hij nog net op tijd uit het bed van de maîtresse van de groothertog was gesprongen om de partij te kunnen spelen. Toen hij in 1927 van Aljechin verloor, wist men te vertellen dat hij tot laat in de nacht had gedanst. Fine merkt op dat het algemeen excuus voor zijn nederlagen -dat hij achter vrouwen aanzat- stilzwijgend door Capablanca werd beaamd". (6)

Achterin het boek vinden wij in een noot het volgende verhaal:

"Mijn moeder heeft een onschuldige ontmoeting met hem beschreven. In het begin van de jaren dertig voer zij met een lijnschip de Atlantische Oceaan over. De vreemdeling met wie zij in de salon enige tijd in gesprek was, stelde voor een spel te spelen en zij opperde om te gaan schaken. De vreemdeling won zonder slag of stoot, en toen bleek dat het Capablanca was. Mijn moeder stelde daarop voor om beurten het opwindende spel te spelen van de lucifers die op een fles gelegd moeten worden, totdat het stapeltje in elkaar stort. Zij won in korte tijd twee rondjes achter elkaar. Capablanca was in opperste vervoering en stelde een vierde ronde voor. Mijn moeder werd echter zeeziek, maar Capablanca ging, aldus het verhaal, een aantal dagen lang de eersteklasse-salon af om elke jongedame die hij tegenkwam te vragen of zij het spel met hem wilde spelen". (7)

Nu ben ik geen geschoolde Freudiaan, maar ik kan begrijpen dat hier voor iemand die dat wel is -en de schrijver lééft geheel in deze gedachtenwereld- een heel levensverhaal onthuld wordt. De ontmoeting lijkt minder onschuldig dan de schrijver voorgeeft. Eén ronde -schaken. Twee rondes -fles. Nu is het bekend dat Freudianen in de meest onschuldige voorwerpen geslachtsorganen herkennen en dat voor hen een fles niet is wat deze voor een ander is. Dat maakte misschien dat spelletje zo opwindend en was misschien de oorzaak dat Capablanca in staat van opperste vervoering kwam te verkeren. Hij stelt dan ook een vierde ronde voor, en ik ben zo vrij te vermoeden dat het hier ook een nieuw spelletje betrof. Dan volgt een klassiek geval van 'Fehlleistung', zeer tragisch, vooral voor de schrijver die, als zijn moeder niet zeeziek was geworden, niet Cockburn maar Capablanca geheten had. Een nobele naam.
Denkt u aan het spelletje met de fles en de Freudiaanse symboliek daarvan. Op die fles werden lucifers gelegd. Ik vermoed dat de Nederlandse vertaling van Cockburn luidt 'Hooibrand', maar voor de niet Engels-geschoolde lezer, 'cock' is ook slang voor 'lul', zodat de vertaling wellicht ook 'Lullebrand' zou moeten luiden. Een wereld vol trauma's gaat hier open, en ik meen er goed aan te doen deze zaken verder ter overpeinzing aan de lezer over te laten. Laten wij mild zijn.

Wij kunnen alleen nog vaststellen dat, wanneer wij met de verworven kennis het boek nogmaals doorlezen, wij hier en daar echo's vinden van dit tragische verhaal.
Zo leidt de schrijver het laatste hoofdstuk van zijn boek in met de woorden:

"Hoewel de uitgeputte lezer op dit punt het schip kan verlaten, moeten wij nog enige conclusies aan het voorafgaande toevoegen".

Kennelijk is het boek een schip, en wij herkennen hierin het schip waarop Capablanca zijn moeder probeerde te verleiden. Het schip waarop hij eventueel geconcipieerd had kunnen zijn. In de inleiding schrijft hij:

"Mijn lezers zullen wel nieuwsgierig zijn naar mijn eigen vorderingen in het schaakspel. Die zijn minimaal. Wonderkinderen zijn op jeugdige leeftijd in staat hun vader te verslaan, hetgeen gewoonlijk voor beide partijen traumatische gevolgen heeft. Mijn vader versloeg mij in deze eerste partijen."

Heel even zien wij hier de schim van Capablanca, want de schrijver lijkt te vergeten dat ook de meeste schaakgrootmeesters geen wonderkinderen waren. Capablanca was dat wel. En ook verzuimt hij te vermelden dat, moge het zo zijn dat de door hem geschetste situatie tot wederzijdse trauma's kan leiden, dat nog niet betekent dat in het omgekeerde geval iemand voor trauma's gevrijwaard zou zijn.

Citaten:
Uit: "Loze Passie" door Alexander Cockburn. Nederlandse vertaling, Wetenschappelijke Uitgeverij, 1975
(1) op.cit. pag 16
(2) "De zuiverste liefde is die van een man voor zijn paard", Max Pam 1975, pag 101
(3) op.cit. pag. 52
(4) op.cit. pag. 154
(5) op.cit. pag. 224
(6) op.cit. pag. 61
(7) op.cit. pag. 222

Wim Nijenhuis

---

In MEMORIAM JAN VAN 't HUL

Maandag 15 juli 1985 is ons gewaardeerd bestuurslid en erelid Jan van 't Hul na een ziekte van twee maanden overleden. Hij is 84 jaar geworden.
Geboren in 1901, evenals Euwe, zoals hij altijd vol trots vertelde, was hij het oudste lid van onze club. Eigenlijk kun je je niet voorstellen dat hij nooit meer in ons midden zal zijn. Bijna altijd kwam hij als eerste en ging als laatste weg op de dinsdagavond. Zijn liefde voor de vereniging zat dan ook heel diep. Hij was een clubman in hart en nieren, en als zodanig volstrekt uniek.
Wat ondergetekende het meest is bijgebleven, is de manier waarop hij begin zeventiger jaren het Schaakhuis aan de Bilderdijkstraat heeft opgeknapt. Ik had het voorrecht hem te mogen helpen met behangen en stond versteld van zijn enorme werklust en energie. Toen hij als beloning een reis naar Parijs met zijn vrouw kreeg aangeboden, vond hij dat eigenlijk allemaal niet zo nodig, hij had toch zijn plicht gedaan.
Ik denk dat ik namens velen spreek als ik zeg dat we een onvervangbaar clublid en een goed mens hebben verloren.
Hij ruste in vrede.

In iedere schaakclub is het gehanteerde competitiesysteem voorwerp van discussie. Onderstaand een analyse van de competitie van Memo 1984-1985, en wat dit systeem doet met vooral de zwaksten.

De Race

Het werd stil in de zaal. Alle competitieleiders hielden hun adem in. De professor zou nu het systeem met de basiswaarde van honderd punten bespreken, het systeem dat hen al maanden bezig hield.
"Wanneer men voor een groep van 100 schakers een basiswaarde voor nummer 1 van 100 punten kiest, dan leidt dit tot interessante consequenties die we zullen toelichten aan de hand van een eenvoudig rekenvoorbeeld", zo sprak de professor. "We organiseren een wedstrijd tussen Achilles en de schildpad. Achilles is een goede schaker die altijd wint. De schildpad speelt altijd remise, daarom krijgt hij een voorsprong. Er zijn wat willekeurig te kiezen randvoorwaarden, die echter met de essentie van het systeem niets te maken hebben.
Stel dat de schildpad een voorsprong van 15 plaatsen krijgt en dat beiden telkens ingedeeld worden tegen een speler die 12 plaatsen lager staat. Zoals u weet heeft nummer 1 een waarde van 100 en nummer 100 een waarde van 1. We bekijken nu vier verschillende startposities van Achilles en de schildpad.
Let u op!
1e geval
De schildpad start op plaats 9. Hij wordt ingedeeld tegen de 12 plaatsen lager staande nr. 21. Deze heeft een waarde van 80 punten. Hij speelt remise en krijgt dus een score van 1/2x80 - 40 punten. Achilles start 15 plaatsen lager, dus op 24, hij wordt ingedeeld tegen de 12 plaatsen lager staande nr. 36 die een waarde heeft van 65 punten. Hij wint en krijgt dus een score van 65 punten. We geven dit zo aan:

	Plaats	Tegen	Waarde	Result	Score
Schildpad	9	21	80	˝	+40
Achilles	24	36	65	1	+65
2e geval	Nu laten we ze wat lager beginnen
S	49	61	40	˝	+20
A	64	76	25	1	+25
3e geval	Lager
S	59	71	30	˝	+15
A	74	86	15	1	+15
4e geval	Nog lager
S	69	81	20	˝	+10
A	84	96	5	1	+5

We kunnen nu onze conclusies trekken. We zien dat in geval 1 Achilles een aanzienlijk grotere score krijgt dan de schildpad. Hij zal dus op de schildpad inlopen. In deze bovenste contreien gedraagt het systeem zich normaal.
We zien dat ook in geval twee Achilles een grotere score krijgt dan de schildpad. Hij zal op hem inlopen, maar we zien dat zijn overscore nog maar 1/5 is van die in geval 1. Het inlopen gaat hier dus veel langzamer. De Achilles van geval twee moet al vijf keer zoveel partijen winnen om gelijke tred te houden met de Achilles van geval 1. Maar op deze inlopen zal hij nooit, want het is al een oude vraag of hij de schildpad van geval twee zal inhalen. Wie hier speelt geraakt tot grote wijsheid, zo speelde vroeger de oude Zeno in deze zône, altijd goed scorend, maar nooit veel verderkomend. Op het laatst kon hij niet meer tegen de druk, verloor enkele partijen en belandde in zône vier.

Dan kijken we naar het derde geval. We zien dat Achilles voor zijn winstpartij evenveel punten krijgt als de schildpad voor zijn remisepartij. Achilles bevindt zich hier dus in de positie van een man die een roltrap in de verkeerde richting op- of afloopt. Terwijl hij zich wel beweegt, verandert zijn absolute positie, of zoals hier zijn positie t.o.v de schildpad, niet. In oude tijden was het Sisyphus die in deze 74e positie speelde, altijd zijn partijen briljant winnend, maar gedoemd op de 74e plaats te blijven. Ik weet niet wie hier tegenwoordig speelt, ik heb gehoord dat het een buitengewoon dappere vrouw is. (Noot anno 2007: het ging hier om Annemiek Hamming)

Voor alle Achillessen die starten beneden plaats 74 geldt wat we in het vierde geval toegelicht zien. Achilles krijgt voor zijn winstpartij nog minder dan de schildpad voor zijn remisepartij. Hij raakt dus steeds verder achterop. Hij wordt als het ware steeds verder naar achteren gezogen. Deze Achillessen zijn in een zône geraakt waar de zuigende werking van de nul té krachtig is geworden. Dit doet denken aan het uit de astronomie bekende 'zwarte gat', dit is een object met zo grote massa dat alles wat in de buurt komt aangetrokken wordt, te pletter slaat, en waarvan vervolgens zelfs geen lichtstraal meer kan ontsnappen. Zo ook hier: alles beneden de 74 wordt genadeloos weggezogen.
Dit was het voor vanavond, ik dank u."

De professor legde zijn bril op de lessenaar, wreef zijn ogen uit, en begon daarna zijn papieren bij elkaar te zoeken. De zaal liep leeg.

Ook Ferry Cranendonk -competitieleider van Memo- begaf zich naar huis. Het was een leerzame avond geweest. Doch die nacht sliep hij niet rustig. Hij woelde en draaide en midden in de nacht schrok hij opeens badend in het zweet wakker. Plotseling schoten hem de laatste woorden van de professor te binnen: "Alles beneden de 74 wordt genadeloos weggezogen."
Hij had de avond daarvoor de eindstand van de interne competitie van MEMO gereedgemaakt en opeens wist hij met angstwekkende zekerheid dat er op die lijst slechts 74 namen voorkwamen. Door zijn schuld waren er 26 schakers in een zwart gat weggezogen en Aart van Bolhuis had hem nog wel zó gewaarschuwd. Door wroeging gekweld zag hij gezichten van lang niet meer geziene schakers. Vlaming, Pellikaan, Pieter Schmidt en vele anderen. In wat voor akelig limbo verkeerden zij nu? Op zijn nachtkastje lag het boek 'Papillon', waarin een verblijf in het 'black-hole', de afgrijselijke dodencellen van de gevangenis van Santa Marta beschreven wordt. Elke vloed kwam het water naar binnen in de donkere cellen en hij zag Klaas Landsman worstelen met de ratten en Stuifbergen de duizendpoten van zich af slaan. Hij zag verloren schakers voortrollen in een grote bal, waaruit hier en daar armen en benen staken, langzaam ineenschrompelend tot een massa atomen. "De zuigende werking van de nul", dreunde het door zijn hoofd en hij zag eindeloze reeksen schoolrapporten met nullen.

Bleek weggetrokken staarde hij zo uren voor zich uit, maar toen het ochtendlicht gloorde, realiseerde hij zich dat genoemde schakers niet in de regionen onder de 74 plachten te verkeren, en dat hun verdwijnen reëler oorzaken had. Maar enigszins geschokt was hij wel, en in een hernieuwd besef van zijn verantwoordelijkheid als competitieleider, nam hij hij zich voor nooit meer zo'n wanverhouding te kiezen tussen spelersaantal en basiswaarde, en om voortaan de wijze raad van Aart van Bolhuis in acht te nemen.