GOD BLESS AMERICA

De relatie tussen schaken en muziek is me nooit helemaal duidelijk geworden. Tot voor kort. Onlangs woonde ik een concert van het VU-studentenorkest bij in het concertgebouw. Op het programma stond onder andere 'Variations on America' van Charles Ives uit 1891, gebaseerd op het toenmalige Amerikaaanse volkslied. Na afloop stond de melodieljn van dat stuk nog een aantal dagen in mijn hersens gegrift -als op een kopergravure. Kennelijk zijn er onvermoede verbindingen tussen beeld en geluid, want in mijn eerstvolgende schaakpartij, na de zeventiende zet, opeens BENG! (Zie DIAGRAM boven) Tot mijn ontzetting begint zich op het bord het vertrouwde beeld van de Amerikaanse vlag te ontvouwen: Old Glory, The Stars and Stripes, The Star Spangled Banner.
Om mijn begrijpelijke paniek de baas te blijven begon ik het verschijnsel eerst schaaktechnisch te rationaliseren: "In het kader van het spel met de kleine middelen heb ik vermoedelijk teveel benadrukt dat de coordinatie van de stukken vooropstaat, maar nu wordt me opeens duidelijk dat je allereerst de VELDEN moet coordineren, ik moet bovendien dat boek van Marcel Duchamps en Viktor Halberstadt over toegevoegde velden eens lezen."
In die trant schoten mijn gedachten radendsnel heen en weer. Maar puur schaaktechnisch kwam ik toch tekort. Er moest meer aan de hand zijn. Ik heb wel eens gelezen over multidimensionaliteit. De moderne ruimte is multidimensioneel, vol rare krommingen, een soort gatenkaas. Wellicht is de kosmische ruimte in het bord geslagen, of is het arme brein met zijn miljoenen geteisterde neuronen gatenkaas geworden? Hoeveel heb ik gisteravond eigenlijk gedronken? Is dit wat je overkomt als er een bloedvat onder de schedel knapt?
Een loodzware last viel van mij af toen mijn blik viel op de schaakrubriek in de Volkskrant van 10 maart (1990). Daarin zag ik precies hetzelfde diagram: Ik was niet de enige die last had van het verschijnsel. Zou Ligterink ook naar dat concert geweest zijn? Waren wij besmet met een geheimzinnig virus of bleken wij beiden over een onvermoede synesthetische begaafdheid te beschikken?
Uit het werk van de Russische psychiater Luria die het geheugenwonder S. onderzocht, noteer ik: "Bij een toon die gestemd was op 30 Hertz en met een amplitude van 100 decibel verklaarde S. dat hij eerst een streep van 12 tot 15 centimeter breed zag met de kleur van oud, dof geworden zilver. Geleidelijk werd deze streep smaller en leek te verdwijnen; daarna veranderde het in een voorwerp dat glom als staal. Dan nam de toon geleidelijk een kleur aan die je associeert met schemering, terwijl het geluid bleef verblinden vanwege de zilverachtige gloed. Bij een toon van 2000 Hertz en met een amplitude van 113 decibel, zei S.: "het lijkt een beetje op vuurwerk met een rozerode tint. De gekleurde streep voelt ruw en onaangenaam, en heeft een vieze smaak -zoals die van een zure bom....Je zou je hand eran kunnen bezeren."
Zou de componist Ives synesthetisch gevoelig zijn geweest en de partituur dienovereenkomstig bewerkt hebben? Het feit dat Ligterink en ik na het bijwonen van 'Variations on America' dezelfde gewaarwordingen hadden wijst in deze richting.
Maar het blijft oppassen -we zouden onze hand kunnen bezeren.

Wim Nijenhuis